Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

1. Οικογένεια

Η Άδα A΄ ήταν το τέταρτο παιδί του σατράπη της Καρίας Εκατόμνου από τα Μύλασα. Ήταν αδελφή του Μαυσώλου, της Αρτεμισίας, του Ιδριέως και του Πιξωδάρου. Παντρεύτηκε τον αδελφό της Ιδριέα. Ο γάμος της επιβεβαιώνεται από τους αρχαίους συγγραφείς. Σύμφωνα με τον Αρριανό ο γάμος μεταξύ των δύο αδελφών ήταν σύμφωνος με το καρικό έθιμο. Tο φαινόμενο της αιμομιξίας που παρατηρείται στους Εκατομνίδες ερμηνεύεται από την επιθυμία τους να διατηρήσουν τον έλεγχο του πλούτου και της εξουσίας στο στενό πλαίσιο της δυναστείας τους.¹

2. Δράση

Μετά το θάνατο της Αρτεμισίας Β΄ το 351/350 π.Χ. ο Ιδριεύς και η Άδα τη διαδέχτηκαν στην εξουσία και διοίκησαν από κοινού τη σατραπεία της Καρίας, όπως μαρτυρείται από ψήφισμα που βρέθηκε στο ιερό στο Σίνυρι.² Όταν το 344/343 π.Χ. πέθανε ο σύζυγός της, η Άδα ανέλαβε μόνη της τη διακυβέρνηση της Καρίας μέχρι το 341/340 π.Χ. Δεν είναι γνωστό αν η Άδα έφερε επίσημα τον τίτλο «σατράπισσα» όταν διαδέχθηκε το σύζυγό της στην εξουσία, καθώς δεν ξέρουμε αν στην Περσική Αυτοκρατορία έφεραν τον τίτλο αυτό γυναίκες. Το 341/340 π.Χ. εκθρονίστηκε από το σφετεριστή αδελφό της Πιξώδαρο και αποσύρθηκε στα Άλινδα. Μετά το θάνατο του Πιξωδάρου το 335/334 π.Χ. η διοίκηση της σατραπείας ανατέθηκε από τον Πέρση βασιλιά Δαρείο Γ΄ στον Οροντοβάτη, σύζυγο της Άδας Β΄, κόρης του Πιξωδάρου.³

Όταν το 334 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος εισέβαλε στην Καρία, η Άδα τού παρέδωσε τα Άλινδα και τον ανακήρυξε θετό γιο της. Η υιοθεσία του Αλεξάνδρου από την Άδα ήταν κίνηση πολιτικής σκοπιμότητας προς όφελος και των δύο. Από την πλευρά της η Άδα εξασφάλισε την αποκατάστασή της στην εξουσία της Καρίας χρησιμοποιώντας τη στρατιωτική βοήθεια του Αλεξάνδρου εναντίον του Οροντοβάτη και ο Αλέξανδρος εξασφάλισε την υποστήριξη των Καρών, καθώς αναγνωριζόταν επίσημα ως νόμιμος διάδοχος της εκατομνιδικής δυναστείας. Σύμφωνα με το Στράβωνα ο Αλέξανδρος αναγνώρισε την Άδα ως βασίλισσα της Καρίας. Η Άδα επιτέθηκε και κατέλαβε με τη βοήθεια των Πτολεμαίου και Ασάνδρου, στρατηγών του Αλεξάνδρου, την Αλικαρνασσό, αν και υπάρχουν αμφιβολίες για το αν ήταν η ίδια επικεφαλής αυτής της επίθεσης.⁴

3. Οικοδομικά προγράμματα και μνημεία

Ο Ιδριεύς και η Άδα συνδέθηκαν με την ανέγερση δύο εξαιρετικά σημαντικών αρχιτεκτονικών μνημείων της Μικράς Ασίας, του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού και του ναού της Αθηνάς στην Πριήνη. Οι δύο ηγεμόνες πιθανόν να συνέχισαν την οικοδόμηση του Μαυσωλείου, καθώς δεν έχει εξακριβωθεί αν το λαμπρό αυτό ταφικό μνημείο αποπερατώθηκε επί των ημερών της Αρτεμισίας, μάλιστα το πορτρέτο της Άδας έχει αναγνωριστεί σε μία από τις κεφαλές των κολοσσικών αγαλμάτων που κοσμούσαν το μνημείο. Από τους σύγχρονους ερευνητές έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι οι δύο Κάρες δυνάστες χρηματοδότησαν την ανέγερση του ναού της Αθηνάς στην Πριήνη. Επιπλέον, ως ιδεαλιστικό πορτρέτο της Άδας θεωρείται και μια κεφαλή γυναικείου αγάλματος που βρέθηκε στο ναό, η οποία παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με το πορτρέτο του Μαυσωλείου.⁵

Όσον αφορά τις απεικονίσεις της Άδας σε μνημεία της κυρίως Ελλάδας, μπορούμε να αναφερθούμε σε δύο παραδείγματα. Στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς οι Μιλήσιοι αφιέρωσαν χάλκινα αγάλματα του Ιδριέως και της Άδας κατασκευασμένα από το γλύπτη Σάτυρο, από τα οποία σώθηκε μόνο η βάση που έφερε την αναθηματική επιγραφή. Το σύνταγμα αυτό πρέπει να είχε ανεγερθεί πριν από το 344 π.Χ., δηλαδή πριν από το θάνατο του Ιδριέως, την περίοδο που οι δύο σύζυγοι ήταν από κοινού δυνάστες της Καρίας.⁶ Στην Τεγέα βρέθηκε μικρό αναθηματικό ανάγλυφο που απεικόνιζε τον Ιδριέα και την Άδα να λατρεύουν το Δία Στράτιο ή Λάβραυνδο, που στέκεται ανάμεσά τους. Η στήλη αυτή θεωρήθηκε αρχικά αφιέρωμα στο ναό της Αλέας Αθηνάς από κάποιον ιδιώτη και πρέπει να ανεγέρθηκε την εποχή της συμβασιλείας του Ιδριέως και της Άδας.⁷ Σύμφωνα όμως με πιο πρόσφατη άποψη, η παρουσία των δύο μνημείων που απεικονίζουν τους δύο Εκατομνίδες στα πανελλήνια ιερά των Δελφών και της Τεγέας οδήγησε στην υπόθεση ότι πιθανώς οι δύο Κάρες δυνάστες να συνέβαλαν οικονομικά στην ανοικοδόμηση του ναού του Απόλλωνα και του ναού της Αθηνάς Αλέας στα μέσα του 4ου αι. π.Χ.⁸

4. Θάνατος

Για το θάνατο της Άδας δεν έχουμε καμία πληροφορία. Στις φιλολογικές πηγές αναφέρεται ο Φιλόξενος ως σατράπης της Καρίας το έτος 324/323 π.Χ, θα πρέπει επομένως να τοποθετήσουμε χρονολογικά το θάνατο της Άδας γύρω στο 324/323 π.Χ., γεγονός που δικαιολογεί την παρουσία ενός Μακεδόνα στη θέση του σατράπη της Καρίας. Συνεπώς, μπορούμε να αναγνωρίσουμε στο πρόσωπο του Φιλοξένου τον άμεσο διάδοχο της Άδας.⁹ Τα τελευταία χρόνια βρέθηκε στην Αλικαρνασσό ένας τάφος εξαιρετικά πλούσιος σε κτερίσματα. Ο τάφος αυτός χρονολογείται βάσει των κτερισμάτων του στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. και ανήκε σε νεκρή γυναίκα ηλικίας γύρω στα σαράντα. Πιθανολογείται ότι πρόκειται για τον τάφο της Άδας Α΄.¹⁰

5. Αποτίμηση και κρίσεις

Για την πρώτη φάση της κοινής εξουσίας της Άδας και του Ιδριέως είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι δύο δυνάστες έχουν συνδεθεί στη σύγχρονη έρευνα με την επανίδρυση της Πριήνης στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., καθώς η ιωνική πόλη δεν ήταν μακριά από τη σφαίρα επιρροής τους, την Καρία.¹¹ Όσον αφορά τη διακυβέρνηση της Καρίας από την Άδα, οι γνώσεις μας είναι πενιχρές. Κατά τη δεύτερη περίοδο διακυβέρνησής της, δηλαδή μετά την κατάκτηση της Καρίας από το Μέγα Αλέξανδρο το 334 π.Χ., υποθέτουμε ότι είχαν απομείνει ελάχιστα κατάλοιπα της δύναμης και του πλούτου των Εκατομνιδών. Ο εκατομνιδικός στόλος και στρατός και η εμπορική τους υπεροχή θα αποτελούσαν πλέον παρελθόν, χωρίς να υπάρχει κανένα περιθώριο αναβίωσής τους από την Άδα λόγω ελλείψης οικονομικών πόρων. Δεν έχουν βρεθεί νομίσματα που να αποδίδονται στην Άδα και η εκατομνιδική νομισματοκοπία πρέπει να σταμάτησε στα τέλη του 330 π.Χ. Η Άδα ήταν η τελευταία σατράπισσα των Εκατομνιδών, που έζησε την παρακμή αυτής της μεγάλης δυναστείας, και η πρώτη σατράπισσα του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την Καρία, που γνώρισε την έναρξη της νέας εποχής.¹²

1. Στράβ. 14.2.17· Διόδ. Σ. ΧVI.69.2· Αρρ., Αν. Ι.23.7· RE I.1 (1893), στήλη 339, βλ. λ. “Ada” (W. Judeich)· Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology I (1856), σελ. 18, βλ. λ. “Ada” (C. P. Mason)· Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 359· Alpozen, O., “Ada I revived in the Bodrum Museum of Underwater Archaeology. Some museological considerations”, στο Pedersen, P. - Isager, J. (επιμ.), Hekatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Acts of the International Symposium at the Department of Greek and Roman Studies, Odense University, 28-29 November 1991 (Odense 1994), σελ. 111· Bosworth, A.B., A Historical Commentary on Arrian’s History of Alexander I (Oxford 1980), σελ. 152· Berve, H., Das Alexanderreich auf Prosopographischer Grundlage (München 1926), σελ. 11-12.

2. NPauly 2 (1997), στήλη 100, βλ. λ. “Ada” (Ε. Badian)· OCD (Oxford 1996), σελ. 11, βλ. λ “Ada” (S. Hornbower)· Hazel, J., Who’s Who in the Greek World (London - New York 2000), σελ. 1. Για το ψήφισμα στο ιερό στο Σίνυρι βλ. Robert, L., “Décret d’une Syngeneia Cariènne au Sanctuaire de Sinuri”, Hellenica VII, σελ. 59-68· Robert, L., Le Sanctuaire de Sinuri 1 (Paris 1945), σελ. 94-97.

3. Διόδ. Σ. ΧVI.74.2· Στράβ. 14.2.17· Αρρ., Αν. Ι.23.8· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 123-126, 133, 135· Berve, H., Das Alexanderreich auf Prosopographischer Grundlage (München 1926), σελ. 11-12· Debord, P., L’Asie Mineure au IVe siècle, 412-323 A.C. (Bordeaux 1999), σελ. 140, 404.

4. Διόδ. Σ. ΧVII.24.2· Στράβ. 14.2.17· Αρρ. ΙΙ.5.7· Πλούτ. Αλέξ. 22.4-5· Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 50, 222· RE I.1 (1893) στήλη 339, βλ. λ. “Ada” (Judeich, W.)· Bosworth, A.B., Historical Commentary on Arrian’s History of Alexander I (Oxford 1980), σελ. 154· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 139-146· Berve, H., Das Alexanderreich auf Prosopographischer Grundlage (München 1926), σελ. 11-12· Debord, P., L’Asie Mineure au IVe siècle (412-323 A.C.) (Bordeaux 1999), σελ. 140, 160-161, 448-449.

5. Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 238-239, 330· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 104· Botermann, H., “Wer baute das neue Priene?”, Hermes 122 (1994) σελ. 178· Carter, J.C., The Sculpture of the Sanctuary of Athena Polias at Priene. Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London No XLII (London 1983), σελ. 27, 30-31.

6. Για το ανάθημα των Μιλησίων στους Δελφούς βλ. Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 44, 111, 241, 275· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 104· Debord, P., L’Asie Mineure au IVe siècle (412-323 A.C.) (Bordeaux 1999), σελ. 402· Waywell, G.B., The Free-Standing Sculpture of the Mausoleum at Halicarnassus in the British Museum (London 1978), σελ. 80, 84.

7. Για το ανάγλυφο από την Τεγέα βλ. Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 241, 275· Smith, A.H., “Some Recently Acquired Reliefs in the British Museum”, JHS 36 (1916), σελ. 65-70· Jongkees, J.H., “New Statues by Bryaxis”, JHS 68 (1948), σελ. 29-39· Waywell, G.B., The Free-Standing Sculpture of the Mausoleum at Halicarnassus in the British Museum (London 1978), σελ. 80· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (1992) σελ. 105· Waywell, G.B., “The Ada, Zeus and Idrieus Relief from Tegea in the British Museum”, στο Palagia, O. – Coulson, W. (επιμ.), Sculpture from Arcadia and Laconia (Oxford 1993), σελ. 79-86· Debord, P., L’Asie Mineure au IVe siècle (412-323 A.C.) (Bordeaux 1999), σελ. 402.

8. Waywell, G.B., “The Ada, Zeus and Idrieus Relief from Tegea in the British Museum”, στο Palagia, O. - Coulson, W. (επιμ.), Sculpture from Arcadia and Laconia (Oxford 1993) σελ. 79-86· Gunter, A.C., “Looking at Hecatomnid Patronage from Labraunda”, REA 87 (1985), σελ. 120.

9. Ψ. Αριστ., Οίκων ii 1351b 36· Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982) σελ. 51· Bosworth A.B., Historical Commentary on Arrian’s History of Alexander I (Oxford 1980), σελ. 154, 281· Berve, H., Das Alexanderreich auf Prosopographischer Grundlage (München 1926), σελ. 12· Debord, P., L’Asie Mineure au IVe siècle (412-323 A.C.) (Bordeaux 1999), σελ. 160-161. Πρόκειται προφανώς για το Φιλόξενο που μετέφερε στρατεύματα από την Καρία προς ενίσχυση του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που βρισκόταν στη Βαβυλώνα (βλ. Αρρ., Αν. VII.23.1, 24.1). Δε γνωρίζουμε όμως αν ο Φιλόξενος που διετέλεσε σατράπης της Καρίας ταυτίζεται με αυτόν που μνημονεύεται από τον Αρριανό ως υπεύθυνος του Μ. Αλεξάνδρου για τη συλλογή των φόρων στην Ασία (Αρρ., Αν. 3.4.1). Βλ. Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 153-155· Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 51.

10. Alpozen, O., “Ada I revived in the Bodrum Museum of Underwater Archaeology. Some museological considerations”, στο Pedersen, P. - Isager, J. (επιμ.), Hekatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Acts of the International Symposium at the Department of Greek and Roman Studies, Odense University, 28-29 November 1991 (Odense 1994), σελ. 110-114· Prag, A.J.N.W. - Neave, R.A.H., “Who is the 'Carian Princess'”, στο Pedersen, P. – Isager, J. (επιμ.), Hekatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Acts of the International Symposium at the Department of Greek and Roman Studies, Odense University, 28-29 November 1991 (Odense 1994), σελ. 97-109.

11. Βλ. Hornblower, S., Mausolus (Oxford 1982), σελ. 323-330· Botermann, H., “Wer baute das neue Priene?”, Hermes 122 (1994), σελ. 162-187· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 158.

12. RE I.1 (1893), στήλη 339, βλ. λ. “Ada” (W. Judeich)· Ruzicka, S., Politics of a Persian Dynasty: The Hecatomnids in the Fourth Century B.C. (Oklahoma 1992), σελ. 153-154.